Płatności w sklepach gotówką? Obowiązkowo! Prezes NBP chce takiej ustawy. Czy to aby nie przesada? Posłuchajcie co mówi ten szwedzki bankier

Żaden punkt sprzedaży nie będzie mógł odmówić płatności gotówką – taką zmianę prawa proponuje prezes NBP. I chce ustawą przymusić sklepy i punkty usługowe do akceptacji „żywego” pieniądza. Co z płaceniem bezgotówkowym na festiwalach, w kasach samoobsługowych, w automatach, czy w sklepach internetowych? Jakie będą kary? I czy prezes NBP przypadkiem nie wymyślił sobie problemu, którego jeszcze w Polsce nie ma? Niekoniecznie. W Szwecji już nakręciła się spirala bezgotówkowa. I mają z tym problem 

Pandemia zmienia nasze przyzwyczajenia płatnicze. Jeszcze rok temu z okładem w mniejszych miejscowościach można było mieć problem ze znalezieniem sklepu, w którym da się zapłacić kartą. Dziś w wielu miejscach wiszą kartki „rekomendujemy płatności bezgotówkowe”, a płacenie gotówką jest niemile widziane. Zdarzały się pojedyncze przypadki, w  których sprzedawca odmawiał przyjęcia banknotu, domagając się płatności kartowej.

Ciekawe? Po przeczytaniu wróć tutaj, kliknij i odkryj sprawdzone patenty Samcika na ochronę przed inflacją

Prezes NBP, który w ostatnich miesiącach dał się poznać jako zwolennik szeleszczących banknotów i brzęczących monet, przechodzi do gotówkowej kontrofensywy. W piątek wypłynęła do mediów opinia Narodowego Banku Polskiego do ustawy o usługach płatniczych (można ją w całości przeczytać tutaj), a w niej propozycja, by… zobowiązać sprzedawców do akceptowania gotówki. Płatności w sklepach mają być obowiązkowo także gotówkowe.

Czy to byłaby duża zmiana? Przecież banknoty i monety już dziś są „prawnym środkiem płatniczym” w Polsce. I – powiedzmy sobie szczerze – są powszechnie akceptowane. Mimo pandemii łatwiej znaleźć miejsce, w którym nie da się zapłacić kartą, niż takie, w którym nie akceptują gotówki. Czy więc prezes NBP nie wymyśla sobie problemów, których nie ma (albo prawie nie ma)?

Czytaj też: Co wspólnego ma rekordowo drogi Bitcoin z prezesem NBP? Więcej, niż wam się wydaje. Adam Glapiński – na straży gotówki oraz naszej prywatności – postraszy „krypto”?

Płatności w sklepach także gotówką. Obowiązkowo!

NBP tłumaczy, że „celem regulacji jest zapewnienie ochrony konsumentów przed odmową przyjęcia przez przedsiębiorcę płatności gotówką i tym samym niemożliwością dokonania przez konsumenta zakupów lub skorzystania z usług wskutek braku akceptacji gotówki”. Prezes Adam Glapiński sprzedaje swój pomysł pod hasłem ochrony praw konsumenta i swobody wyboru. Chodzi o to, żeby przy płatności w sklepach klient nie był w żaden sposób nakłaniany do konkretnej formy. Wątpliwości? Jest kilka.

Po pierwsze: zasada jednolitej ceny. A co z promocjami? Odbiorca płatności w sklepach nie mógłby nakładać, ani pobierać jakichkolwiek dodatkowych opłat z tytułu przyjmowania zapłaty znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP, ani różnicować ceny w zależności od formy zapłaty. Pozornie wygląda to prosto. Problem w tym, że niektóre sieci – wespół z bankami albo organizacjami płatniczymi – organizują promocje i dają rabat przy płatności w sklepach kartą. Czy takich operacji ustawa zabroni? To ograniczałoby wolność gospodarczą. Poza tym byłoby łatwe do ominięcia – klient płaciłby tyle samo kartą lub gotówką, ale za płatność kartą dostałby punkty lojalnościowe, naklejki albo inną „nagrodę”, którą mógłby zamienić na darmowe zakupy w przyszłości.

Po drugie: co ze sklepami, w których są tylko kasy samoobsługowe? Nakaz równego traktowania gotówki i „bezgotówki” nie będzie bezwzględny i będzie zawierał dużo wyjątków. Chodzi nie tylko o płatności w internecie, gdzie siłą rzeczy trudno jest zapłacić gotówką (chyba że płacąc przy odbiorze), ale też o inne punkty, nie tylko samoobsługowe. Nakaz przyjmowania gotówki nie będzie obowiązywał w „miejscu prowadzenia działalności bez obecności personelu” (np. w automatach z biletami, czy przekąskami). Ale co ze sklepem, w którym jest personel, ale znajdują się w nim wyłącznie kasy samoobsługowe?

A co z festiwalami muzycznymi i innymi dużymi imprezami? Na Open’er od lat nie ma gotówki (można płacić kartą lub opaską przedpłaconą). W tłoku, po ciemku, wśród tysięcy ludzi to wygodniejsze i bezpieczniejsze – zarówno dla imprezowiczów, jak i sprzedawców. Czy gotówka wróci na imprezy? Na szczęście tu będzie kolejny wyjątek – imprezy masowe mają być z obowiązku akceptacji gotówki wyłączone, choć zdaniem NBP wymaga to „unormowania w odrębnych przepisach”.

Po trzecie: co będzie z „ale ja nie mam jak wydać reszty”? Nie wiemy w jaki sposób nowe prawo będzie definiowało brak możliwości odmowy zapłacenia gotówką. Czy sprzedawca będzie miał obowiązek wydać nam resztę przy płatności w sklepie gotówką? Dziś często sposobem zniechęcania nas do płatności gotówką jest stwierdzenie: „uuu, ze stówy to ja nie mam wydać”. I trzeba biegać do wszystkich okolicznych kiosków w poszukiwaniu sprzedawcy, który zgodzi się stówkę rozmienić na drobniejsze pieniądze”. A problem jest niewąski, bo coraz więcej bankomatów jest ładowanych wyłącznie wysokimi nominałami.

Po czwarte: jaka będzie sankcja? Każdy przepis może być martwy, jeśli nie przewiduje kar. Nie wiadomo czy i jakie karty widziałby NBP dla sklepów, które będą odmawiały akceptacji gotówki. Czy byłaby to sankcja finansowa, karna (roboty publiczne?), a może coś bardziej widowiskowego? Nie wiadomo.

Czytaj też: Koronawirusowa wojna gotówki z „bezgotówką”, czyli czego obawia się prezes NBP? I ile na koronawirusie mogą ugrać „karciarze”?

Czy gotówka musi mieć obrońcę? Może w Polsce broni się sama?

Projekt prezesa NBP wpisuje się w strategię obrony gotówki, o której mówi już od jesieni i nawet starł się z Lordem Vaderem, czyli ministrem finansów, dla którego więcej gotówki, to mniejsze wpływy z podatków. „Bezgotówka” to mniejsza szara strefa, większa kontrola wydatków, dokładniejsze ewidencjonowanie obrotu gospodarczego.  Gotówka to niezależność od banków, informatyki oraz dostaw energii i – co dla niektórych jest istotne – anonimowość. Banknoty można co najwyżej zgubić, albo mogą się uszkodzić. Nie zawiodą jednak, gdy zabraknie energii, albo system informatyczny „padnie”.

W Szwecji jest obowiązek przyjmowania gotówki przy płatności w sklepach. I co? „Omijają prawo. To niepokojące”

„Spacerując po szwedzkich miastach można obecnie zobaczyć wszechobecne kartki w restauracjach i sklepach informujące, że gotówki się nie przyjmuje, aby ograniczyć rozpowszechnianie się COVID-19. Badania wykazały, że ryzyko rozprzestrzeniania się wirusa za pośrednictwem gotówki jest bardzo niskie. Prowadziliśmy w tej sprawie, razem z instytucją zdrowia publicznego i podmiotami rynkowymi, aktywną kampanię informacyjną, niestety bez większych efektów” – mówi prezes Ingves

„Malejące wykorzystanie gotówki skłoniło wiele firm, w tym banków komercyjnych, do przekształcenia się w podmioty całkowicie bezgotówkowe. Prawdę mówiąc, w Szwecji oddziały banków oferujące ręczną obsługę gotówkową klientów indywidualnych należą dziś do nielicznych. Moim zdaniem jest to zjawisko niepokojące. Taka sytuacja przysparza kłopotów osobom, które nadal chcą lub z jakichś powodów potrzebują korzystać z gotówki” – dodaje prezes Riksbanku.

Co ciekawe, w Szwecji – tak, jak w Polsce – banknoty są prawnym środkiem płatniczym. A więc powinny być wszędzie przyjmowane. I co? I nic. „Zasada ta może być omijana przez sklepy, restauracje i inne firmy, które wykorzystują w tym celu swobodę zawierania umów. Moim zdaniem nie należy pozwolić firmom o podstawowym znaczeniu, takim jak większe sklepy spożywcze, apteki i stacje benzynowe, na dyskryminację gotówki” – tłumaczy w wywiadzie dla „Obserwatora Finansowego” Ingves.

Tu chyba już działa sprzężenie zwrotne: im więcej jest miejsc, w których nie da się zapłacić gotówką – mimo że prawo teoretycznie zobowiązuje sklepy do jej przyjmowania – tym więcej ludzi dochodzi do wniosku, że nie ma co się kopać z koniem i trzeba przejść na płatności bezgotówkowe. To z kolei powoduje dalsze ograniczenie liczby miejsc, w których można zapłacić gotówką. U nas na razie jest odwrotnie: jeśli się chce mieć pewność, że uda się zapłacić za zakupy, to łatwiej ją uzyskać mając w kieszeni gotówkę, niż kartę.

Szwedzki BLIK: narzędzie szatana?

Ale tu nie ma żartów, bo karta – nomen omen – może się szybko odwrócić. Prezes Riksbanku wskazał ważny czynnik, który spowodował lawinowy odwrót od gotówki. To aplikacja przypominająca nasz BLIK, pozwalająca przesuwać pieniądze z telefonu na telefon w czasie rzeczywistym. W Szwecji to jest hit, który powoduje, że ludzie w transakcjach między sobą przestają potrzebować gotówki. A jeśli tak, to zaczynają kombinować jak by tu nie używać gotówki także na zakupach. Co ciekawe w Polsce płatności peer-to-peer via BLIK nie mogą się jakoś przebić do jaźni konsumentów. 

„Szwedzkie banki wprowadziły aplikację płatniczą o nazwie Swish na smartfony, dzięki której można realizować płatności pomiędzy rachunkami w różnych bankach w czasie rzeczywistym. To rozwiązanie zrobiło furorę, zwłaszcza jeśli chodzi o rozliczenia między osobami fizycznymi. Parę tygodni temu widziałem wyniki ankiety, według której troje na czworo Szwedów korzystało w poprzednim tygodniu z aplikacji Swish” – mówi prezes Riksbanku.

źródło zdjęcia: PixaBay/NBP